Dostępność cyfrowa to temat zyskujący coraz większe znaczenie, ponieważ Internet stał się podstawowym narzędziem komunikacji, pozyskiwania informacji i korzystania z usług. Pewność strony internetowe i aplikacje mobilne są dostępne dla każdego, niezależnie od jego indywidualnych możliwości czy ograniczeń, jest nie tylko kwestią etyki i równości, ale również wymogiem prawnym i strategicznym elementem budowania pozytywnego wizerunku. Jako Premium Digital, agencja specjalizująca się w tworzeniu nowoczesnych i funkcjonalnych rozwiązań cyfrowych, rozumiemy konieczności wdrażania zasad dostępności cyfrowej i tutaj nieco przybliżyć ten temat każdemu, kto szuka praktycznej wiedzy.
Na czym polega dostępność strony internetowej i jakie ma znaczenie?
Dostępność stron internetowych polega na tworzeniu ich w taki sposób, aby każdy użytkownik, niezależnie od swoich ograniczeń, mógł z nich swobodnie korzystać, co ma znaczenie dla równego dostępu do informacji i usług. W praktyce oznacza to projektowanie i kodowanie stron internetowych i aplikacji w sposób uniwersalny. Chodzi o to, by treści były postrzegalne, a funkcje możliwe do obsłużenia dla jak najszerszego grona osób korzystających, włączając w to osoby z różnymi niepełnosprawnościami – wzroku, słuchu, ruchu czy poznawczymi.
Znaczenie dostępności cyfrowej jest wielowymiarowe. Z perspektywy społecznej zapewnienie równego dostępu do zasobów cyfrowych jest fundamentem społeczeństwa informacyjnego, które nikogo nie wyklucza. Dla biznesu dostępna strona internetowa to szersze grono potencjalnych klientów i użytkowników, lepsze wyniki w wyszukiwarkach (SEO) oraz pozytywny wizerunek firmy dbającej o wszystkich swoich odbiorców. Coraz częściej dostępność jest również wymogiem prawnym, szczególnie w sektorze publicznym, co wynika z rosnącej świadomości i potrzeby regulacji tej sfery. W Premium Digital traktujemy dostępność cyfrową jako integralną część procesu tworzenia każdej strony internetowej i aplikacji mobilnej.
Co dokładnie oznacza dostępność cyfrowa?
Dostępność cyfrowa oznacza projektowanie stron internetowych i aplikacji mobilnych tak, aby były one w pełni postrzegalne, funkcjonalne i zrozumiałe dla wszystkich użytkowników, w tym osób z różnymi niepełnosprawnościami. Termin „w pełni” jest tu zasadniczy. Oznacza on, że dostępność nie może być częściowa czy ograniczona do wybranych elementów. Musi obejmować całości interfejsu, treści i funkcjonalności. Strona lub aplikacja musi być możliwa do odczytania i zrozumienia, a jej obsługa nie może stanowić bariery.
Należy pamiętać, że dostępność cyfrowa nie jest tworzona wyłącznie z myślą o osobach niepełnosprawnych. Korzystają na niej wszyscy użytkownicy. Przejrzysta struktura, czytelna typografia, intuicyjna nawigacja czy możliwość obsługi za pomocą różnych urządzeń (komputer, tablet, smartfon) poprawiają komfort korzystania każdej osobie. Etyczne znaczenie zapewnienia dostępności jest oczywiste – to kwestia równych praw. Praktyczne znaczenie dostępności przekłada się na lepszą użyteczność, większe zaangażowanie użytkowników i szerszy zasięg oferowanych treści czy usług.
Co obejmuje dostępność cyfrowa w Internecie i jakie informacje są nią objęte?
Dostępność cyfrowa w Internecie obejmuje wszystkie elementy składowe serwisów internetowych i aplikacji mobilnych, w tym treści (tekst, grafika, multimedia), kod źródłowy, strukturę nawigacji oraz wszelkie dokumenty i formularze, zapewniając dostępność całości informacji i funkcjonalności. W praktyce oznacza to, że należy zadbać o każdy aspekt cyfrowego produktu. Dostępność w Internecie dotyczy między innymi:
- tekstów – muszą być czytelne, zrozumiałe i odpowiednio sformatowane,
- grafik i obrazów – wymagają dostarczenia alternatywnych opisów tekstowych (tekst alternatywny), które opiszą ich zawartość osobom niewidomym,
- multimediów – filmy powinny posiadać napisy dla osób niesłyszących oraz audiodeskrypcję dla osób niewidomych, dźwięki powinny mieć transkrypcje,
- formularzy – muszą być poprawnie oznaczone etykietami, a komunikaty o błędach jasne i łatwe do zlokalizowania,
- struktury i nawigacji – powinny być logiczne, konsekwentne i możliwe do obsłużenia za pomocą klawiatury, nagłówki muszą tworzyć hierarchiczną strukturę,
- kodu źródłowego (HTML) – musi być semantycznie poprawny, aby technologie asystujące (np. czytniki ekranu) mogły go prawidłowo zinterpretować,
- dokumentów do pobrania – pliki PDF, Word, Excel itp. również powinny być tworzone z uwzględnieniem zasad dostępności i każdy dokument udostępniany online podlega tym wymogom.
Chodzi o zapewnienie dostępności całości serwisu, a nie tylko jego fragmentów. Wszystkie informacje i funkcje muszą być dostępne dla każdego użytkownika.
Jakie są 4 główne zasady dostępności cyfrowej (WCAG)?
Cztery główne zasady dostępności cyfrowej według WCAG to postrzegalność, funkcjonalność, zrozumiałość i kompatybilność (solidność), które stanowią fundament tworzenia dostępnych treści internetowych. Międzynarodowym standardem, który definiuje wymagania dotyczące dostępności, są Web Content Accessibility Guidelines (WCAG), opracowane przez World Wide Web Consortium (W3C). Te wytyczne opierają się właśnie na czterech wspomnianych filarach.
Krótko charakteryzując, postrzegalność oznacza, że treści muszą być prezentowane w sposób możliwy do odbioru przez zmysły użytkowników. Funkcjonalność wymaga, aby wszystkie komponenty interfejsu i nawigacja były możliwe do obsłużenia. Zrozumiałość dotyczy tego, by informacje oraz obsługa interfejsu były łatwe do zrozumienia. Natomiast kompatybilność (nazywana też solidnością) gwarantuje, że treści mogą być rzetelnie interpretowane przez różne programy użytkownika, w tym technologie asystujące. Stosowanie tych zasad dostępności prowadzi do tworzenia uniwersalnych i użytecznych serwisów internetowych dla wszystkich.
Jakie są wytyczne WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) i ich znaczenie?
Wytyczne WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) to międzynarodowy zbiór rekomendacji dotyczących tworzenia dostępnych treści internetowych, których celem jest zapewnienie równego dostępu dla osób z niepełnosprawnościami. Skrót WCAG rozwija się jako Web Content Accessibility Guidelines. Za ich opracowanie i rozwój odpowiada inicjatywa Web Accessibility Initiative (WAI) działająca w ramach organizacji W3C (World Wide Web Consortium), która standaryzuje technologie internetowe. Wytycznych WCAG nie można ignorować, gdyż stanowią globalny punkt odniesienia w dziedzinie dostępności cyfrowej.
Na przestrzeni lat powstało kilka wersji tych wytycznych, między innymi WCAG 2.0, 2.1, a obecnie trwają prace nad 2.2 i kolejnymi. Każda nowa wersja rozszerza i doprecyzowuje wymagania z uwzględnieniem rozwoju technologii i nowych potrzeb użytkowników. W wielu krajach, w tym w Polsce, wytyczne WCAG stanowią podstawę wymogów prawnych dotyczących dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. jednocześnie to uznana dobra praktyka, świadcząca o profesjonalizmie i odpowiedzialności twórców. Poza tym wdrożenie WCAG realnie poszerza grono odbiorców serwisu i poprawia jego ogólną jakość.
Jakie są 4 zasady dostępności (postrzegalność, funkcjonalność, zrozumiałość, kompatybilność)?
Cztery zasady dostępności WCAG to postrzegalność (treści muszą być prezentowane w sposób możliwy do odebrania zmysłami), funkcjonalność (komponenty interfejsu i nawigacja muszą być możliwe do obsłużenia), zrozumiałość (informacje i obsługa interfejsu muszą być zrozumiałe) oraz kompatybilność/solidność (treści muszą być interpretowane rzetelnie przez różne programy użytkownika, w tym technologie asystujące).
- Postrzegalność – oznacza, że informacje i komponenty interfejsu muszą być prezentowane użytkownikom w sposób, który mogą oni dostrzec. Należy zadbać na przykład o tekst alternatywny dla obrazów (dla osoby niewidome), napisy do filmów (dla osób niesłyszących), odpowiedni kontrast kolorystyczny (dla osoby niedowidzące) oraz możliwość zmiany rozmiaru tekstu bez utraty czytelności.
- Funkcjonalność – wymaga, aby komponenty interfejsu użytkownika i nawigacja były możliwe do obsłużenia. Kluczowe jest tu zapewnienie pełnej obsługi za pomocą klawiatury, danie użytkownikom wystarczającej ilości czasu na przeczytania i skorzystanie z treści, unikanie treści mogących wywołać ataki padaczki oraz ułatwienie nawigacji i odnajdywania informacji (np. przez logiczne nagłówki).
- Zrozumiałość – dotyczy zarówno informacji, jak i obsługi interfejsu. Treści tekstowe powinny być czytelne i zrozumiałe (prosty język). Działanie strony internetowej powinno być przewidywalne, a nawigacja konsekwentna. System powinien pomagać użytkownikom unikać błędów i je korygować (np. przez jasne komunikaty w formularzach).
- Kompatybilność (solidność) – oznacza, że treści muszą być wystarczająco solidne, aby mogły być rzetelnie interpretowane przez szeroką gamę programów użytkownika, w tym technologie asystujące. W praktyce sprowadza się to głównie do stosowania standardów webowych, poprawnego kodu HTML oraz informowania technologii asystujących o roli, stanie i wartości elementów interfejsu.
Jakie są standardy, kategorie i stopnie dostępności cyfrowej?
Głównym standardem dostępności jest WCAG, który definiuje kryteria sukcesu pogrupowane w trzy poziomy zgodności: A (podstawowy), AA (zalecany, często wymagany prawnie) i AAA (najwyższy), przy czym same wytyczne oparte są na 4 wspomnianych już wcześniej zasadach (kategoriach). Standard dostępności stron internetowych najczęściej utożsamiany jest właśnie z Web Content Accessibility Guidelines. WCAG porządkuje wymagania w sposób hierarchiczny.
- Poziom A – obejmuje najbardziej podstawowe wymagania dotyczące dostępności. Niespełnienie ich oznacza istnienie poważnych barier dla wielu użytkowników.
- Poziom AA – zawiera dodatkowe, istotne kryteria, których spełnienie znacząco poprawia dostępność. To poziom najczęściej wymagany przez przepisy prawa (np. w Unii Europejskiej dla sektora publicznego) i rekomendowany jako cel dla większości stron internetowych.
- Poziom AAA – to najwyższy poziom, obejmujący najbardziej zaawansowane kryteria. Osiągnięcie tego poziomu bywa trudne dla niektórych typów treści, ale zapewnia najwyższy stopień dostępności.
Czy istnieją inne ważne zasady lub filary dostępności stron internetowych?
Poza czterema głównymi zasadami WCAG, można mówić o ogólnych filarach dostępności, takich jak zapewnienie technicznej solidności, dbałość o użyteczność dla wszystkich oraz zgodność z prawem, choć nie istnieją formalne inne filary w standardach WCAG.
Można jednak wskazać inne istotne aspekty, które uzupełniają formalne wytyczne. Ogólna użyteczność (usability) strony, czyli łatwość i intuicyjność jej obsługi, jest ściśle powiązana z dostępnością. Strona trudna w obsłudze dla przeciętnego użytkownika będzie tym bardziej problematyczna dla osoby z ograniczeniami. Dlatego należy pamiętać o projektowaniu uniwersalnym, które uwzględnia potrzeby jak najszerszego grona odbiorców od samego początku. Fundamentalne jest również testowanie rozwiązań z udziałem użytkowników o różnych potrzebach – to oni są najlepszym źródłem informacji o realnych barierach.
Jakie wymogi prawne dotyczące dostępności cyfrowej obowiązują strony internetowe i aplikacje mobilne podmiotów publicznych?
W Polsce podmioty publiczne są zobowiązane do zapewnienia dostępności cyfrowej swoich stron internetowych i aplikacji mobilnych zgodnie z Ustawą o dostępności cyfrowej, która wdraża dyrektywę UE i bazuje na standardzie WCAG 2.1 na poziomie AA. Sektor publiczny podlega szczególnym regulacjom w zakresie dostępności cyfrowej. Wynika to z potrzeby zagwarantowania wszystkim obywatelom równego dostępu do informacji i usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną.
Podstawowym aktem prawnym w Polsce jest Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Implementuje ona dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102. Ustawa jasno określa obowiązki, jakie spoczywają na jednostkach sektora publicznego. Wymogi te dotyczą zarówno stron internetowych (w tym Biuletynów Informacji Publicznej – BIP), jak i aplikacji mobilnych tworzonych lub zarządzanych przez podmiot publiczny. W agencji Premium Digital pomagamy podmiotom publicznym w spełnieniu tych wymagań, oferując audyty i dostosowanie ich serwisów.
Co mówi ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych?
Ustawa o dostępności cyfrowej nakłada na podmioty publiczne obowiązek zapewnienia zgodności ich stron internetowych i aplikacji mobilnych z wytycznymi WCAG 2.1 na poziomie AA oraz publikowania deklaracji dostępności i zapewnienia mechanizmu zgłaszania jej braku. Główne założenia ustawy koncentrują się na kilku kluczowych obowiązkach. Podmiot publiczny musi zapewnić, aby jego strona internetowa i aplikacja mobilna były zgodne z kryteriami sukcesu określonymi w Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) w wersji 2.1 na poziomie AA. To konkretny, mierzalny standard.
Jednocześnie każdy podmiot publiczny jest zobowiązany do sporządzenia i opublikowania deklaracji dostępności dla każdej swojej strony internetowej i aplikacji mobilnej. Deklaracja dostępności zawiera informacje o stanie zgodności serwisu z wymogami, dane kontaktowe oraz opis procedury zgłaszania problemów. Ustawa przewiduje mechanizm, dzięki któremu każdy użytkownik może zgłosić brak dostępności cyfrowej danego elementu oraz zażądać zapewnienia dostępności. Istnieje również procedura odwoławcza w przypadku nieuwzględnienia żądania.
Na czym polega dostępność cyfrowa strony internetowej podmiotów publicznych?
Dostępność cyfrowa strony internetowej podmiotu publicznego polega na zapewnieniu, że jest ona zgodna z wymogami WCAG 2.1 AA, co umożliwia jej efektywne użytkowanie przez wszystkie osoby, w tym osoby z niepełnosprawnościami, przy użyciu różnych technologii. W kontekście wymagań ustawowych, dostępność cyfrowa strony internetowej podmiotów publicznych polega na zapewnieniu ścisłej zgodności z międzynarodowym standardem. Celem nadrzędnym jest zapewnienie równego dostępu do informacji i usług publicznych online dla każdego obywatela.
Definicja „podmiotu publicznego” zgodnie z ustawą jest szeroka i obejmuje m.in. jednostki sektora finansów publicznych, państwowe jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, osoby prawne utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym finansowane ze środków publicznych, a także niektóre organizacje pozarządowe działające na zlecenie publiczne. W praktyce zapewnienie tej dostępności w instytucjach publicznych wymaga świadomego projektowania, stosowania odpowiednich technologii, regularnych audytów oraz przeszkolenia pracowników odpowiedzialnych za tworzenie i publikowanie treści.
Jak przygotować i opublikować deklarację dostępności?
Deklarację dostępności przygotowuje się na podstawie wzoru określonego w decyzji wykonawczej Komisji UE, zawierając w niej informacje o stanie dostępności serwisu lub aplikacji, dane kontaktowe oraz opis procedury wnioskowo-skargowej, a następnie publikuje się ją w łatwo dostępnym miejscu na stronie. Deklaracja dostępności jest formalnym dokumentem, który informuje użytkowników o poziomie dostępności cyfrowej danej strony internetowej lub aplikacji mobilnej. Celem jest transparentne przedstawienie stanu zgodności z wymogami WCAG 2.1 AA.
Podczas przygotowania deklaracji dostępności należy pamiętać o zawarciu wszystkich obligatoryjnych elementów. To między innymi:
- stwierdzenie o zgodności (pełnej, częściowej lub braku zgodności) z ustawą,
- data sporządzenia deklaracji i data ostatniej aktualizacji,
- opis metody oceny dostępności (np. samoocena, audyt zewnętrzny),
- dane kontaktowe osoby lub komórki odpowiedzialnej za dostępność,
- link do opisu procedury zgłaszania żądań zapewnienia dostępności i skarg,
- opcjonalnie lista niedostępnych elementów i uzasadnienie ich niedostępności lub wskazanie alternatywnych sposobów dostępu.
Oficjalny wzór deklaracji dostępności jest określony w załączniku do decyzji wykonawczej Komisji (UE) 2018/1523. Po przygotowaniu deklarację publikuje się w łatwo dostępnym miejscu na stronie (np. w stopce) lub w ustawieniach aplikacji.
Czy szkoły mają szczególne obowiązki w zakresie dostępności cyfrowej?
Tak, szkoły jako podmioty publiczne mają obowiązek zapewnienia dostępności cyfrowej swoich stron internetowych (np. zgodności z WCAG 2.1 AA, publikacji deklaracji dostępności), aby umożliwić wszystkim uczniom, rodzicom i pracownikom równy dostęp do informacji. Szkoły publiczne, jako jednostki sektora finansów publicznych, podlegają przepisom ustawy o dostępności cyfrowej. Dostępność strony internetowej szkoły jest zatem obowiązkiem prawnym.
Konkretne obowiązki spoczywające na szkołach obejmują przede wszystkim zapewnienie zgodności ich oficjalnych stron internetowych oraz stron Biuletynu Informacji Publicznej (BIP) z wymogami WCAG 2.1 AA. Jeśli szkoła korzysta z systemu e-dziennika, który jest zintegrowany ze stroną lub stanowi jej część, on również powinien spełniać standardy dostępności. Ponadto szkoła musi opublikować deklarację dostępności. Znaczenie dostępności w kontekście edukacji jest ogromne – umożliwia uczniom z niepełnosprawnościami pełne uczestnictwo w procesie edukacyjnym, a rodzicom zapewnia równy dostęp do informacji o szkole i postępach dziecka. Dobre praktyki obejmują m.in. stosowanie prostego języka, czytelną strukturę informacji oraz dostępne materiały do pobrania.
Dla kogo ważna jest dostępność cyfrowa i jakie korzyści przynosi użytkownikom?
Dostępność cyfrowa jest ważna przede wszystkim dla osób z różnorodnymi niepełnosprawnościami, ale przynosi korzyści wszystkim użytkownikom, bo poprawia ogólną użyteczność, zrozumiałość i komfort korzystania ze stron internetowych i aplikacji.
Głównymi beneficjentami dostępności cyfrowej są osoby niepełnosprawne. Dotyczy to osób z dysfunkcjami wzroku (osoby niewidome, osoby niedowidzące), słuchu, ruchu, a także z trudnościami poznawczymi czy psychicznymi. Dla nich dostępność jest często warunkiem koniecznym do samodzielnego funkcjonowania w cyfrowym świecie.
Jednak korzyści płynące z projektowania dostępnego odczuwają praktycznie wszyscy użytkownicy. Osoby starsze, które mogą mieć naturalne ograniczenia związane z wiekiem, łatwiej odnajdą się na dobrze zaprojektowanej stronie. Użytkownicy urządzeń mobilnych docenią responsywność i czytelność na małych ekranach. Osoby znajdujące się w trudnych warunkach (np. w hałasie, przy silnym słońcu) skorzystają z alternatywnych sposobów prezentacji treści (np. napisy, wysoki kontrast). Nawet początkujący użytkownicy internetu szybciej nauczą się obsługiwać stronę, która jest logiczna i przewidywalna. Projektowanie z myślą o dostępności prowadzi do tworzenia lepszych, uniwersalnych produktów cyfrowych dla wszystkich. Konkretne korzyści dla przeciętnego użytkownika to łatwiejsza nawigacja, lepsza czytelność treści, szybsze działanie strony oraz ogólnie pozytywne doświadczenia.
Jak dostępność cyfrowa wspiera osoby z niepełnosprawnościami, w tym niewidome i niedowidzące?
Dostępność cyfrowa wspiera osoby z niepełnosprawnościami tak, że umożliwia im samodzielne korzystanie z Internetu, na przykład poprzez zapewnienie kompatybilności z czytnikami ekranu dla osób niewidomych, odpowiedni kontrast dla niedowidzących, czy obsługę klawiaturą dla osób z ograniczeniami ruchowymi. Dostępność stron internetowych dla niepełnosprawnych to konkretne rozwiązania techniczne i projektowe, które niwelują bariery.
Dla osoby niewidomej, korzystającej z czytnika ekranu (specjalnego oprogramowania umożliwiającego odczytania treści na głos), istotne jest, aby strona miała poprawną strukturę semantyczną (np. nagłówki H1-H6), wszystkie obrazy posiadały tekst alternatywny opisujący ich zawartość, a elementy interaktywne były dostępne z poziomu klawiatury i odpowiednio opisane. Osoby niedowidzące potrzebują przede wszystkim odpowiedniego kontrastu między tekstem a tłem, możliwości powiększania tekstu bez „rozjeżdżania się” układu strony oraz czytelnej typografii.
Osoby niesłyszące skorzystają z napisów do materiałów wideo i transkrypcji nagrań audio. Osoby z niepełnosprawnościami ruchowymi, które nie mogą używać myszki, muszą mieć możliwość pełnej obsługi strony za pomocą klawiatury. Osoby z trudnościami poznawczymi potrzebują prostego języka, przejrzystej nawigacji i unikania elementów rozpraszających. Dostępność stron internetowych dla osób niepełnosprawnych to zatem szeroki wachlarz działań dostosowanych do różnych potrzeb.
Jakie korzyści płyną z zapewnienia użyteczności i dostępności wszystkim użytkownikom?
Zapewnienie użyteczności i dostępności przynosi korzyści wszystkim użytkownikom poprzez łatwiejsze i szybsze znajdowanie informacji, lepsze zrozumienie treści, większy komfort korzystania na różnych urządzeniach oraz ogólnie pozytywniejsze doświadczenia z interakcji ze stroną WWW lub aplikacją. Dostępność (accessibility) i użyteczność (usability) to dwie powiązane koncepcje. Użyteczność koncentruje się na łatwości i efektywności obsługi dla typowego użytkownika, podczas gdy dostępność rozszerza to na użytkowników o specjalnych potrzebach. Jednak zapewnienie dostępności prowadzi do poprawy ogólnej użyteczności.
Korzyści dla ogółu osób korzystających są liczne. Strona, która jest dostępna, często ładuje się szybciej (np. dzięki optymalizacji obrazów i kodu), ma lepszą strukturę nawigacyjną (dzięki poprawnemu użyciu nagłówków i linków), a jej treści są łatwiejsze do zrozumienia (dzięki prostemu językowi i czytelnemu formatowaniu). Taka strona jest intuicyjna i mniej frustrująca w obsłudze dla każdego. Z perspektywy biznesowej, zapewnienie dostępności i użyteczności przekłada się na:
- większy zasięg – dotarcie do szerszego grona odbiorców, w tym osób niepełnosprawnych i starszych,
- lepsze SEO – wiele praktyk dostępności (np. opisy alt, struktura nagłówków) pozytywnie wpływa na pozycjonowanie,
- pozytywny wizerunek marki – firma jest postrzegana jako odpowiedzialna społecznie,
- zgodność z prawem – uniknięcie potencjalnych kar i pozwów (szczególnie w sektorze publicznym),
- większą satysfakcję użytkowników – co może prowadzić do większej lojalności i konwersji.
Jak w praktyce zapewnić dostępność strony internetowej lub aplikacji mobilnej?
W praktyce dostępność strony lub aplikacji zapewnia się poprzez stosowanie odpowiednich technik kodowania i projektowania zgodnych z WCAG, dbałość o semantykę HTML, dostarczanie alternatyw dla treści nietekstowych, zapewnienie obsługi klawiaturą oraz regularne testowanie z udziałem technologii asystujących. Proces wdrażania dostępności cyfrowej powinien być integralną częścią całego cyklu życia produktu cyfrowego – od fazy planowania i projektowania, przez kodowanie i tworzenie treści, aż po testowanie i utrzymanie. Należy zadbać o to, by dostępność była uwzględniana na każdym etapie.
Fundamentalne jest stosowanie aktualnych standardów webowych (HTML, CSS, JavaScript) oraz dobrych praktyk kodowania. Semantycznie poprawny kod jest podstawą dla technologii asystujących. Należy pamiętać o dostarczaniu alternatyw dla treści, które nie są tekstem (obrazy, multimedia). Ważne jest również zapewnienie, że wszystkie funkcjonalności są dostępne dla użytkowników korzystających wyłącznie z klawiatury. Regularne badanie i testowanie, zarówno automatyczne, jak i manualne, a najlepiej z udziałem użytkowników z niepełnosprawnościami, pozwala wychwycić i naprawić bariery. W Premium Digital posiadamy wiedzę i narzędzia, aby wspierać firmy na każdym z tych etapów.
O jakie elementy techniczne należy zadbać (np. tekst alternatywny, nagłówki)?
Należy zadbać o stosowanie opisów alternatywnych dla obrazów (tekst alternatywny), logiczną i hierarchiczną strukturę nagłówków (H1-H6), poprawnie oznaczone formularze, możliwość obsługi strony za pomocą klawiatury oraz zapewnienie odpowiedniego kontrastu kolorystycznego.
- Tekst alternatywny – każdy obraz niosący treść musi posiadać tekst alternatywny, który opisuje jego zawartość. Obrazy czysto dekoracyjne powinny mieć pusty atrybut alt (alt=””).
- Nagłówki (H1-H6) – muszą być używane zgodnie z ich semantycznym przeznaczeniem do strukturyzowania treści. Powinna istnieć logiczna hierarchia (tylko jeden H1 na stronie, H2 jako podsekcje H1 itd.). Nagłówki są kluczowe dla nawigacji za pomocą czytników ekranu.
- Formularze – wszystkie pola formularza muszą mieć powiązane etykiety (<label>). Komunikaty o błędach walidacji muszą być jasne, łatwe do zlokalizowania i powiązane z odpowiednim polem.
- Obsługa klawiaturą – wszystkie interaktywne elementy (linki, przyciski, pola formularzy) muszą być osiągalne i możliwe do obsłużenia za pomocą klawiatury (głównie klawisza Tab). Fokus klawiatury musi być zawsze widoczny.
- Kontrast – stosunek kontrastu między tekstem a tłem musi spełniać minimalne wymagania WCAG (zazwyczaj 4.5:1 dla normalnego tekstu, 3:1 dla dużego tekstu).
- Inne elementy – należy zadbać również o dostępność linków (opisowy tekst linku), tabel (poprawne oznaczenie nagłówków), języka strony (atrybut lang) oraz unikanie rozwiązań opartych wyłącznie na kolorze do przekazywania informacji.
Jakie oprogramowanie lub system zarządzania treścią (CMS) mogą pomóc?
Pomocne mogą być systemy zarządzania treścią (CMS) takie jak WordPress, Drupal czy Joomla, które oferują wbudowane funkcje wspierające dostępność lub umożliwiają instalację odpowiednich wtyczek i szablonów, jednak najistotniejsze jest świadome ich wykorzystanie przez twórców treści.
Sam CMS nie gwarantuje dostępności strony. Ważne, jak zostanie on skonfigurowany i jak będą tworzone treści. Wiele zależy od wybranego szablonu (theme) – należy wybierać te, które są tworzone z myślą o dostępności. Istnieją również specjalne wtyczki (plugins), pomocne w weryfikacji lub poprawie niektórych aspektów dostępności (np. dodawanie opisów alt, sprawdzanie kontrastu). Niezależnie od używanego oprogramowania, redaktorzy treści muszą posiadać podstawowe umiejętności i wiedzę na temat tworzenia dostępnych materiałów (np. poprawnego formatowania tekstu, dodawania opisów do obrazów, tworzenia logicznej struktury za pomocą nagłówków).
Jakie strategie dostępności i umiejętności są potrzebne do tworzenia dostępnych treści?
Potrzebne są strategie obejmujące uwzględnianie dostępności od początku projektu, stosowanie prostego języka, strukturyzowanie treści, dostarczanie alternatyw dla mediów oraz umiejętności takie jak poprawne formatowanie tekstu, tworzenie opisowych linków i podstawowa znajomość zasad WCAG, umożliwiające tworzenie treści łatwych do odczytania i zrozumienia. Skuteczne strategie dostępności opierają się na podejściu „accessibility first”, czyli myśleniu o potrzebach wszystkich użytkowników już na etapie koncepcji i projektowania, a nie traktowaniu dostępności jako dodatku na końcu procesu.
Twórcy treści (redaktorzy, copywriterzy, projektanci) potrzebują konkretnych umiejętności, aby tworzyć dostępne materiały. Należy pamiętać o:
- pisaniu prostym i zrozumiałym językiem – unikanie żargonu, skomplikowanych zdań, wyjaśnianie skrótów.
- strukturyzowaniu treści – używanie nagłówków (H1-H6) do tworzenia logicznej hierarchii, stosowanie list wypunktowanych i numerowanych.
- poprawnym formatowaniu tekstu – używanie standardowych znaczników HTML do wyróżnień (np. <strong>, <em>), unikanie formatowania za pomocą pustych akapitów czy nadużywania wielkich liter.
- tworzeniu opisowych linków – tekst linku powinien jasno informować, dokąd prowadzi (unikać linków typu „kliknij tutaj”).
- dostarczaniu alternatyw – dodawanie opisów alternatywnych do obrazów, napisów i transkrypcji do multimediów.
- podstawowej znajomości WCAG – zrozumienia podstawowych zasad dostępności i kryteriów sukcesu relevantnych dla tworzenia treści.
Empatia i chęć zrozumienia perspektywy użytkowników z różnymi ograniczeniami są równie ważne, jak umiejętności techniczne. Ciągłe uczenie się i aktualizowanie wiedzy ma znaczenie, ponieważ standardy i technologie ewoluują.
Jak zapewnić dostępność treści w mediach społecznościowych?
Dostępność treści w mediach społecznościowych zapewnia się poprzez dodawanie opisów alternatywnych do zdjęć, napisów do filmów, stosowanie czytelnych hashtagów (CamelCase), unikanie nadużywania emoji oraz dbanie o czytelność i prostotę publikowanych tekstów, w miarę możliwości oferowanych przez daną platformę.
Dostępność cyfrowa jest istotna nie tylko na stronach internetowych, ale również w mediach społecznościowych, gdzie coraz więcej osób konsumuje treści i komunikuje się. Chociaż możliwości zapewnienia dostępności bywają ograniczone przez funkcjonalności danej platformy, należy zadbać o kilka podstawowych zasad.
- Opisy alternatywne do zdjęć – większość platform (Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn) umożliwia dodawanie własnych opisów alternatywnych (alt text) do publikowanych obrazów. Należy z tej funkcji korzystać, opisując zwięźle, co przedstawia grafika.
- Napisy do filmów – publikując filmy (np. na Facebooku, YouTube, Instagramie), należy pamiętać o dodaniu do nich napisów. Wiele platform oferuje automatyczne generowanie napisów, ale warto je zweryfikować i poprawić.
- Czytelne hashtagi – jeśli hashtag składa się z kilku słów, zaleca się stosowanie notacji CamelCase (np. #DostępnośćCyfrowa zamiast #dostępnośćcyfrowa), co ułatwia ich odczytania przez czytniki ekranu.
- Ograniczenie emoji – nadużywanie emoji może być problematyczne dla czytników ekranu, które odczytują ich opisy. Stosuj je z umiarem.
- Czytelność tekstu – dbaj o prosty język, przejrzystą strukturę postów (np. używając podziału na akapity) i unikanie niestandardowych czcionek czy znaków specjalnych utrudniających przeczytania.
Jak sprawdzić i zbadać dostępność cyfrową strony internetowej lub aplikacji?
Dostępność cyfrową strony lub aplikacji sprawdza się za pomocą kombinacji metod: testów automatycznych (używając specjalnych narzędzi), testów manualnych (np. sprawdzając obsługę klawiaturą, powiększanie tekstu) oraz testów z udziałem użytkowników korzystających z technologii asystujących. Weryfikacja dostępności cyfrowej jest elementem procesu jej zapewniania. Nie wystarczy zakładać, że strona jest dostępna – trzeba to sprawdzić.
Testy automatyczne wykorzystują specjalne oprogramowania (walidatory, rozszerzenia przeglądarek), które skanują kod strony i wskazują potencjalne problemy ze zgodnością z WCAG. Zwykle są szybkie i pomocne w wykrywaniu niektórych błędów (np. braku altów, problemów z kontrastem), ale mają ograniczenia – nie są w stanie ocenić wszystkich kryteriów, zwłaszcza tych wymagających ludzkiej interpretacji.
Testy manualne polegają na ręcznym sprawdzaniu konkretnych aspektów przez eksperta, np. nawigacji za pomocą klawiatury, działania strony przy powiększeniu, logiki struktury. Najwiarygodniejszą metodą oceny realnej dostępności są testy z udziałem użytkowników z różnymi niepełnosprawnościami, korzystających na co dzień z technologii asystujących (np. czytników ekranu). Pozwalają zidentyfikować bariery, których nie wykryją ani automaty, ani eksperci bez doświadczenia w używaniu tych technologii. W Premium Digital oferujemy kompleksowe audyty dostępności, łączące te metody.
Jakimi metodami można sprawdzić, czy strona jest dostępna cyfrowo?
Stronę można sprawdzić pod kątem dostępności cyfrowej za pomocą narzędzi online (walidatorów), rozszerzeń przeglądarki, manualnej weryfikacji kluczowych kryteriów WCAG (np. obsługa klawiatury, kontrast, struktura) oraz poprzez testy z wykorzystaniem czytników ekranu.
- Narzędzia automatyczne – dostępne są liczne narzędzia online (np. WAVE, Accessibility Checker) oraz rozszerzenia do przeglądarek (np. Lighthouse w Chrome DevTools, AXE DevTools, WAVE), które skanują stronę i generują raporty o znalezionych błędach i ostrzeżeniach dotyczących dostępności. Sprawdź dostępność strony internetowej za pomocą jednego z nich, aby uzyskać wstępną ocenę.
- Testy manualne – można samodzielnie przeprowadzić proste testy.
- Spróbuj nawigować po stronie używając tylko klawisza Tab. Czy wszystkie interaktywne elementy są osiągalne? Czy widać, gdzie jest fokus?
- Powiększ stronę w przeglądarce (Ctrl + „+”). Czy treść pozostaje czytelna i funkcjonalna?
- Sprawdź kontrast kolorów za pomocą narzędzi online (np. WebAIM Contrast Checker).
- Oceń logiczność struktury nagłówków (np. używając rozszerzenia typu headingsMap).
- Testy z czytnikiem ekranu – jeśli masz dostęp do czytnika ekranu (np. NVDA – darmowy, JAWS – płatny, VoiceOver – wbudowany w macOS/iOS), spróbuj nawigować po stronie i zrozumieć jej treść, używając tylko tego narzędzia. To pozwala doświadczyć, jak sprawdzić czy strona jest dostępna z perspektywy osoby niewidomej.
Należy pamiętać, że żadna z tych metod stosowana pojedynczo nie da pełnego obrazu. Najlepsze wyniki daje połączenie testów automatycznych, manualnych i, jeśli to możliwe, testów z użytkownikami.
Czy istnieją listy kontrolne (checklisty) do badania dostępności?
Tak, istnieją liczne listy kontrolne (checklisty) oparte na kryteriach WCAG, które pomagają systematycznie weryfikować poszczególne aspekty dostępności strony internetowej lub aplikacji mobilnej. Listy kontrolne są pomocnym narzędziem podczas badania dostępności. To zazwyczaj ustrukturyzowane zestawienia kryteriów sukcesu WCAG (lub ich uproszczone interpretacje), które pozwalają krok po kroku sprawdzić, czy dany element lub aspekt strony spełnia wymagania.
Przykładowe listy kontrolne można znaleźć na stronach W3C WAI, a także na witrynach wielu organizacji zajmujących się dostępnością cyfrową (np. WebAIM, A11Y Project) oraz firm świadczących usługi audytorskie. Korzystając z listy kontrolnej, audytor może systematycznie przechodzić przez poszczególne punkty i oznaczać, czy dane kryterium jest spełnione, niespełnione, czy nie dotyczy badanej strony/elementu. Ułatwia to zorganizowanie procesu badania i upewnienie się, że żaden istotny aspekt nie został pominięty. Trzeba jednak pamiętać, że checklista jest tylko narzędziem pomocniczym. Jej efektywne wykorzystanie wymaga dobrego zrozumienia samych zasad WCAG i kontekstu ich stosowania. Nie zastąpi ona wiedzy i doświadczenia eksperta.
Jak przeprowadzić audyt lub test dostępności i przygotować raport?
Audyt dostępności przeprowadza się, metodycznie badając stronę lub aplikację pod kątem zgodności z wytycznymi WCAG przy użyciu kombinacji testów automatycznych, manualnych i eksperckich, a jego wynik dokumentuje się w raporcie, który wskazuje znalezione bariery, ich lokalizację, poziom niezgodności oraz rekomendacje naprawcze. Profesjonalny audyt strony internetowej (dostępność cyfrowa) to złożony proces.
- Określenie zakresu audytu – wybór standardu i poziomu zgodności (np. WCAG 2.1 AA), ustalenie, które części serwisu lub aplikacji będą badane (np. reprezentatywna próba podstron).
- Testowanie – przeprowadzenie badania przy użyciu różnych metod.
- Testy automatyczne (skanowanie wybranych stron).
- Testy manualne (szczegółowa weryfikacja kluczowych kryteriów przez eksperta).
- Testy z technologiami asystującymi (np. czytnikami ekranu).
- Opcjonalnie: testy z udziałem użytkowników z niepełnosprawnościami.
- Analiza wyników – zebranie wszystkich znalezionych problemów, ocena ich wpływu na dostępność i przypisanie do konkretnych kryteriów WCAG.
- Przygotowanie raportu – stworzenie dokumentu podsumowującego wyniki audytu.
Profesjonalny raport dostępności strony internetowej powinien zawierać co najmniej podsumowanie ogólnego stanu dostępności, listę zidentyfikowanych barier (wraz z ich lokalizacją, opisem problemu, wskazaniem naruszonego kryterium WCAG i poziomu niezgodności), a przede wszystkim konkretne rekomendacje naprawcze, które pomogą programistom i redaktorom usunąć znalezione problemy. Test dostępności strony internetowej zakończony takim raportem stanowi solidną podstawę do dalszych działań.
Skąd mam wiedzieć, czy moja witryna jest już dostępna cyfrowo?
Aby dowiedzieć się, czy witryna jest dostępna, należy przeprowadzić ocenę jej zgodności z wytycznymi WCAG (najlepiej audyt), sprawdzić opublikowaną deklarację dostępności (jeśli istnieje) lub skorzystać z podstawowych narzędzi i testów manualnych do wstępnej weryfikacji podstawowych aspektów.
Najpewniejszym sposobem jest zlecenie profesjonalnego audytu dostępności ekspertom (takim jak Premium Digital), którzy metodycznie zbadają stronę pod kątem zgodności z WCAG i przygotują szczegółowy raport. Jeśli strona należy do podmiotu publicznego, powinna posiadać opublikowaną deklarację dostępności, która informuje o jej stanie zgodności. Można również spróbować samodzielnie dokonać wstępnej oceny, korzystając z darmowych narzędzi automatycznych (pamiętając o ich ograniczeniach) oraz przeprowadzając podstawowe testy manualne (np. nawigacja klawiaturą, powiększanie tekstu, sprawdzenie altów). Wyniki takiej samodzielnej oceny mogą dać pewne pojęcie, ale nie zastąpią kompleksowego badania. Prawdziwą pewność, czy strona internetowa jest dostępna, daje dopiero rzetelna weryfikacja zgodności ze standardem WCAG.
Jak mierzyć i obliczać dostępność strony internetowej?
Dostępności cyfrowej strony internetowej zazwyczaj nie mierzy się jedną, prostą metryką liczbową; ocenia się ją poprzez stwierdzenie zgodności (lub niezgodności) z poszczególnymi kryteriami WCAG na określonym poziomie (A, AA, AAA), co jest podejściem jakościowym, a nie ilościowym. Zatem mierzenie dostępności cyfrowej różni się od mierzenia np. dostępności technicznej serwera (uptime), którą można wyrazić w procentach. W przypadku dostępności cyfrowej, ocena opiera się na spełnieniu lub niespełnieniu konkretnych, jakościowych kryteriów określonych w standardzie WCAG.
W efekcie nie istnieje jedna, uniwersalna formuła, jak obliczyć dostępność strony internetowej w postaci pojedynczej liczby czy procentu. Podejście jest binarne dla każdego kryterium: albo jest ono spełnione, albo nie. Ostateczna ocena poziomu zgodności (A, AA, AAA) zależy od tego, czy wszystkie kryteria na danym poziomie (i poziomach niższych) zostały spełnione. To więc ocena jakościowa. Niektóre narzędzia automatyczne mogą próbować kwantyfikować dostępność, przypisując punkty za spełnienie poszczególnych testów i podając wynik procentowy. Należy pamiętać, że takie wyniki mają charakter wyłącznie orientacyjny i nie odzwierciedlają pełnej zgodności ze standardem WCAG, który wymaga również oceny manualnej i eksperckiej.
Jak odróżnić dostępność cyfrową od ogólnej dostępności technicznej i widoczności strony?
Dostępność cyfrowa dotyczy możliwości korzystania z treści i funkcji strony przez wszystkich ludzi, podczas gdy dostępność techniczna odnosi się do działania serwera i możliwości połączenia się ze stroną, a widoczność strony wiąże się z jej pozycjonowaniem w wynikach wyszukiwania.
- Dostępność cyfrowa (Accessibility) – odnosi się do projektowania i tworzenia stron internetowych, aplikacji mobilnych i innych zasobów cyfrowych w taki sposób, aby mogły z nich korzystać wszystkie osoby, niezależnie od ich niepełnosprawności czy ograniczeń. Koncentruje się na interakcji człowiek-komputer i usuwaniu barier w tej interakcji.
- Dostępność techniczna (Availability / Uptime) – oznacza, czy serwis internetowy działa i czy użytkownicy mogą się z nim połączyć. Mierzy się ją zazwyczaj procentowo jako czas bezawaryjnego działania serwera (np. 99,9% uptime). Strona może być technicznie dostępna (działać), ale jednocześnie być zupełnie niedostępna cyfrowo (np. niemożliwa do obsłużenia za pomocą klawiatury).
- Widoczność (Visibility / SEO) – dotyczy tego, jak łatwo użytkownicy mogą znaleźć stronę internetową w wynikach wyszukiwania (np. Google). Optymalizacja pod kątem wyszukiwarek (SEO) ma na celu poprawę pozycji strony na liście wyników dla określonych zapytań.
Dostępność cyfrowa może pozytywnie wpływać na SEO. Wiele dobrych praktyk dostępności, takich jak poprawna struktura nagłówków, opisy alternatywne dla obrazów czy semantyczny kod HTML, jest również cenionych przez algorytmy wyszukiwarek. Jednak to dwie odrębne dziedziny. Strona może być świetnie zoptymalizowana pod SEO, a jednocześnie być niedostępna cyfrowo. Przykładem ilustrującym różnicę może być strona, która działa bez zarzutu (dostępność techniczna), ale jej obrazy nie mają opisów alternatywnych (problem z dostępnością cyfrową), lub strona, która w ogóle się nie ładuje z powodu błędu serwera (problem z dostępnością techniczną).
Zatem dostępność cyfrowa jest fundamentalnym aspektem tworzenia nowoczesnych i odpowiedzialnych rozwiązań cyfrowych. Zapewnienie zgodności ze standardami WCAG to nie tylko wymóg prawny dla wielu podmiotów, ale przede wszystkim inwestycja w lepszą użyteczność, szerszy zasięg i pozytywny wizerunek. W Premium Digital posiadamy wiedzę i doświadczenie, aby pomóc każdej organizacji wdrożyć zasady dostępności cyfrowej – od przeprowadzenia audytu, przez projektowanie i kodowanie dostępnych stron internetowych, aż po szkolenia dla redaktorów treści. Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się więcej o tym, jak możemy Cię wesprzeć w tworzeniu cyfrowego świata dostępnego dla wszystkich.
